Bitwa pod Ossowem stała się się jednym z przełomowych momentów Bitwy Warszawskiej. Bolszewicy najpierw dokonali udanego ataku na Ossów, aby 14 sierpnia 1920 w pośpiechu się z niego wycofać pod naporem polskiego wojska. Do dzisiaj można tutaj znaleźć wiele śladów po zwycięskiej bitwie. Turyści odwiedzają m.in. miejsce śmierci księdza Ignacego Skorupki, oglądają kopię obrazu „Cud nad Wisłą”, a także fresk Manueli Kornackiej w kaplicy Matki Bożej Zwycięskiej. A na coroczną inscenizację słynnej bitwy przyjeżdżają pasjonaci historii z całej Polski.
W obronie Ossowa stanęły dwa polskie bataliony. Przy trzykrotnej przewadze liczebnej sowieci zepchnęli Polaków na południe, w kierunku Rembertowa, a kontratakujący z Ossowa kolejny polski batalion nie zdołał powstrzymać agresorów. W obliczu dramatycznej sytuacji polskie dowództwo zdecydowało się na skierowanie do boju ostatnich rezerw złożonych z kilku kompanii ochotników z Warszawy, zorganizowanych na krótko przed bitwą. Żołnierzom, rekrutującym się głównie spośród młodzieży szkół średnich i harcerzy, brakowało odpowiedniego wyszkolenia bojowego.
Odsiecz z Rembertowa
Dwie pierwsze kompanie ochotników ruszyły do walki rankiem o godz. 5.30. W trakcie ciężkich walk w Ossowie zabudowania wsi przechodziły z rąk do rąk. Bolszewicy nie zdołali wykorzystać swej przewagi. Kilkukrotnie wypierali obrońców z zajmowanych stanowisk, ale Polacy natychmiast kontratakowali, odzyskując pozycje. Podczas walk jeden z pocisków bolszewickich karabinów maszynowych trafił śmiertelnie księdza Ignacego Skorupkę.
O godz. 10.00, kiedy obrońcy utrzymywali się w ostatnich zabudowaniach Ossowa, nadeszła wreszcie wyczekiwana pomoc. Od południa, z Rembertowa przybył z odsieczą 13 Pułk Piechoty. Dowódca czołowego batalionu pułku porucznik Jan Szewczyk przeprowadził brawurowy atak na bolszewików, z kierunku, z którego nie spodziewali się Polaków, czyli znad rzeki Długiej. Kiedy oddziały polskie podeszły pod linie nieprzyjaciela, sowieci w panice wycofywali się do Ossowa, tam jednak, pod ostrzałem polskiej artylerii, nie mieli szans na zorganizowanie punktów obrony. Kiedy w popłochu opuszczali wieś, polscy żołnierze ruszyli błyskawicznie w pościg, rozbijając ich oddziały. Rozproszenie bolszewickich pułków umożliwiło Polakom odtworzenie linii obronnych w Leśniakowiźnie.
Dokąd doszli bolszewicy
W Ossowie o Bitwie Warszawskiej przypomina krzyż wskazujący miejsce śmierci ks. Ignacego Skorupki. Przed szkołą podstawową wznosi się pomnik bohaterskiego kapelana, a przy ul. Materewicza, w pobliżu chałupy, do której po bitwie przeniesiono jego ciało, znajduje się poświęcony mu obelisk. Drewniany krzyż przy tej samej ulicy wyznacza punkt, do którego w czasie bitwy doszli bolszewicy. Kolejny krzyż – u zbiegu ulicy i drogi wiodącej na cmentarz – upamiętnia miejsce, gdzie po bitwie składano ciała poległych. W Ossowie jest też pomnik nagrobny w formie prawosławnego krzyża, postawiony na zbiorowej mogile żołnierzy bolszewickich, którzy zginęli w walkach.
Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej to miejsce pamięci, gdzie w dziewięciu mogiłach (ośmiu zbiorowych i jednej pojedynczej) pochowano około 50 żołnierzy; wielu spośród nich miało nie więcej niż 18 lat. Pamięć walczących pod Ossowem przywołuje także pomnik z 1924 r. oraz obelisk z 1929 r. z nazwiskami poległych i napisem: ,,14 sierpnia 1920 r. Siedemkroć odpieraliśmy hordy bolszewickie i tu padliśmy u wrót stolicy a wróg odstąpił…”. Przy wejściu na cmentarz wznosi się pomnik Józefa Hallera.
Tuż przy cmentarzu, w kaplicy zbudowanej w 1928 r. według projektu Brunona Zborowskiego, warto zobaczyć kopię obrazu Jerzego Kossaka „Cud nad Wisłą”, ukazującego walki w Ossowie. W centrum obrazu wyróżnia się postać Ignacego Skorupki zagrzewającego żołnierzy do walki. Ostatnie chwile bohatera przedstawia też fresk autorstwa Manueli Kornackiej. O wydarzeniach z 1920 r. przypominają wyeksponowane na ścianach kaplicy listy, fotografie i biogramy uczestników Bitwy Warszawskiej, a także tablice na frontonie kaplicy ku czci ks. Ignacego Skorupki oraz żołnierzy poległych w bitwie.
Centrum Informacji Turystyczno-Historycznej
Uzupełnieniem wycieczki śladami Bitwy Warszawskiej w okolicach Ossowa jest wizyta w Centrum Informacji Turystyczno-Historycznej. Centrum mieści się w niewielkim pawilonie, gdzie za pomocą multimediów prezentowane są materiały archiwalne poświęcone Bitwie Warszawskiej i wojnie polsko-bolszewickiej. Zwiedzający mają do dyspozycji ekrany dotykowe infokiosk, wirtualnego prezentera, kabiny odsłuchowe z nagraniami relacji świadków historii oraz inne interesujące archiwalne materiały audio.
Samorządowa Instytucja Kultury
„Park Kulturowy Ossów Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku”
Szkoła Podstawowa w Ossowie
ul. Matarewicza 148, 05-230 Kobyłka
tel. (22) 209 50 78,
[email protected]
Informacje: