Maków Mazowiecki czasy swojej świetności zawdzięcza księciu mazowieckiemu Januszowi I. To on uczynił Maków miastem, to w tym czasie rozbudowywała się miejscowa świątynia – wtedy jeszcze drewniana – a mieszkańcy zaczęli się bogacić dzięki jarmarkom. W mieście nie ma niestety śladów po książęcym dworze obronnym, została za to w kronikarskim przekazie dramatyczna próba obalenia Anny Radziwiłłówny, energicznej matki książąt.
Legenda mówi, że głowa Janusza I została uwieczniona w herbie miasta. Sceptycy widzą w niej jednak głowę górala i błąd heraldyków, którzy pomylili Maków Mazowiecki z Makowem Podhalańskim. Średniowieczni mieszkańcy Makowa dbali o czystość. W mieście istniała łaźnia, która zaspokajała też potrzeby dworu. Przez jeden dzień w tygodniu była wykorzystywana przez służbę książęcą. Dochody z pozostałych dni jej użytkowania, a także istniejącej w mieście postrzygalni sukna, przeznaczono na rozwój miasta, które bogaciło się także dzięki jarmarkom. Pod koniec XV w. w mieście odbywały się trzy, z których jeden trwał przez dwa dni. Zamożność mieszkańców zaowocowała fundacją imponującej świątyni zbudowanej w stylu gotyku mazowieckiego.
Pamiątki po społeczności żydowskiej
Współcześni mieszkańcy Makowa – na pytanie, co warto odwiedzić w mieście i okolicy – wskazują na pierwszym miejscu późnogotycki kościół pod wezwaniem Bożego Ciała. Jego budowę w 1490 r. rozpoczął Stanisław Lipnicki – pleban makowski i kanonik płocki. Kościół, który przetrwał do dziś, jest pamiątką złotego wieku Makowa. Stojąca obok niego dzwonnica ma niecałe 100 lat. Stanęła w miejscu starszej, XVI-wiecznej, również wolnostojącej, która zawaliła się w latach 20. XX w.
W mieście zachowały się także pamiątki po diasporze żydowskiej. Początki obecności Żydów w Makowie sięgają jeszcze drugiej połowy XVI wieku, kiedy to księstwo mazowieckie odchodziło powoli do przeszłości. Miejscowi Żydzi trudnili się kupiectwem i rzemiosłem (warsztaty krawieckie i szewskie), a lokalne władze odnosiły się do nich z szacunkiem. Po społeczności żydowskiej pozostały do dziś materialne pamiątki. Zachowała się do dziś łaźnia żydowska, której (ul. Przasnyska 19), stara bożnica (ul. Zielony Rynek 5), a także stojący naprzeciw dom kahalny z mieszkaniem rabina.
Najazd na dwór
A wracając jeszcze do czasów Księstwa Mazowieckiego, warto wspomnieć pewne dramatyczne wydarzenie, które miało wpływ na losy księstwa. Jak już wspominaliśmy, w Makowie znajdował się dwór obronny książąt mazowieckich, który jednak nie zachował się do dzisiaj. Wznosił się obok miasta, na lewym, wyższym brzegu rzeki Orzyc (w rejonie dzisiejszej ul. Warszawskiej). W 1518 r. doszło w nim do dramatycznych wydarzeń. Dwór, w którym przebywała księżna Anna Radziwiłłówna wraz ze starszym synem Stanisławem, próbowali zdobyć zbuntowani mazowieccy możnowładcy, którzy mieli już dość rządów księżnej.
Po śmierci męża w 1503 r. – starszego od niej o prawie 30 lat Konrada III zwanego Rudym – Anna sprawowała faktyczną władzę w księstwie w imieniu swych małoletnich synów – Stanisława i Janusza III. Uchodziła za osobę energiczną i nieustępliwą. Gdy jej syn Stanisław osiągnął wiek pozwalający na objęcie rządów, a księżna mu ich nie oddała, część mazowieckiego rycerstwa zbuntowała się przeciw władzy niewieściej. Co prawda dworu nie udało się zdobyć, a Stanisław stanął po stronie matki, jednak buntownicy osiągnęli swój cel: Anna oddała władzę synowi. Jednak tylko formalnie, bo do swej śmierci w 1522 r. to ona miała decydujący głos w sprawach księstwa.
Zalew na Orzycu
Mieszkańcy Makowa i okolic lubią spędzać wolny czas nad zalewem na rzece Orzyc. Ten siedemnastohektorowy zbiornik został sztucznie utworzony w latach siedemdziesiątych. Akwen na rzece cieszy się także popularnością wśród wędkarzy, gdyż znany jest z obfitości ryb, m.in. sandaczy, karasi i tołpyg. Zalew Makowski to także miejsce do wędrówek kajakowych (jest wypożyczalnia), plażowania oraz spacerów, gdyż dookoła zbiornika wiedzie trasa spacerowa.
Centrum Informacji Turystycznej
ul. Grabowa 14, 06-200 Maków Mazowiecki
tel. (29) 640 78 76
Informacje: