PRZEZNACZENIE PIERWOTNE
Fragmentem twierdzy Różan zbudowanej na początku XX wieku przez Rosjan.
STAN OBECNY
Fort jest zniszczony i zaniedbany. Można wejść na jego teren.
HISTORIA
W II połowie XIX w., w naszej części Europy, głównymi politycznymi rywalami były Rosja i Prusy. Pod względem militarnym granicą pomiędzy tymi mocarstwami była linia rzek Wisły i Narwi, której ufortyfikowanie stanowiło dla Rosji oparcie w walce o dominację. W systemie obronnym Imperium Rosyjskiego kluczowe znaczenie miał powołany w 1862 r. Warszawski Okręg Wojenny (WOW), nazywany niekiedy także Warszawskim Okręgiem Wojskowym. WOW obejmował ziemie Królestwa Polskiego oraz fragmenty zachodnich guberni Imperium. W 1910 r. obszar WOW wynosił 156 tys. kilometrów kwadratowych, a powierzchnia Królestwa wynosiła wówczas 127 tys. kilometrów kwadratowych.
W 1873 r., Rosja podjęła decyzję o budowie fortyfikacji na zachodnich rubieżach państwa. W 1879 r., Aleksander II zaakceptował tzw. Dyrektywę nr 18 czyli wojskowo-operacyjny plan rosyjskiego Sztabu Generalnego, mający na celu uzyskanie polityczno-militarnej dominacji w Europie. W tym okresie Rosjanie planowali zbudować (odbudować) twierdze: Kowno, Grodno, Osowiec, Łomża, Ostrołęka, Różan, Pułtusk, Zegrze, Modlin, Warszawa, Dęblin, Brześć, Równo, Łuck i Dubno. W 1887 r. utworzony został Warszawski Rejon Forteczny. Objął on obszar o powierzchni ok. 600 kilometrów kwadratowych, tworzący trójkąt, którego wierzchołkami były trzy twierdze: Warszawa, Modlin i Zegrze.
Projekt ufortyfikowania Różana został opracowany w rosyjskim sztabie generalnym w 1899 roku. Stanowił on fragment planu umocnienia linii Narwi i Biebrzy, przewidzianego do realizacji w latach 1899 – 1903. Plan ten został zatwierdzony pod koniec 1899 roku przez gen. A. Kuropatkina. Budowa rozpoczęła się w 1902 r. Twierdza miała zostać wybudowana według projektu gen. lejt. prof. inż. N. A. Bujnickiego i składać się z trzech fortów tworzących pierścień wokół miasta.
Fort I planowano zbudować na wzgórzu leżącym na zachód od miasta, z frontem skierowanym na północny zachód aby mógł osłaniać przyczółek od północy i blokować drogi Ostrołęka – Różan i Maków – Różan. Fort II przewidywano zlokalizować na wzniesieniu leżącym na południowy zachód od miasta. Zorientowany frontem na zachód, miałby osłaniać przeprawę z tego kierunku oraz ryglować drogę Pułtusk – Różan. Fort III planowano wznieść na wzniesieniu leżącym na południe od miasta. Jego zadaniem była osłona przyczółka z tego kierunku oraz przykrycie ogniem artylerii polowej doliny Narwi.
Różan położony w środkowym biegu Narwi blokował kierunek operacyjny Malbork-Brześć Litewski. Z jednej strony stanowił miejsce dogodnej przeprawy przez rzekę, z drugiej strony zabezpieczał linie komunikacyjne Warszawa-Sankt Petersburg.
Plany ufortyfikowania Różana zatwierdzono pod koniec XIX w. , ale od 1892 r. rozpoczęcie prac przy fortach I, II, III odwlekało się. Zapadła więc decyzja o prowizorycznym osłonięciu przeprawy i mostu. W latach 1902-1904 wybudowano dwie ziemne reduty piechoty (po obu stronach drogi prowadzącej do mostu). Nazwane one zostały Fortem IV. Prace przy budowie fortów właściwych rozpoczęto w 1905 roku i trwały one pięć lat. Powstały trzy forty – dwa bliźniacze dzieła o narysie trójkątnym i jeden o narysie trapezu. Obiekty miały charakter fortów obrony bliskiej ze stropami półtora metrowej grubości, odpornymi na pociski 203 mm. Uzbrojono je w polowe armaty kalibru 76,2 mm. Forty były wykonane całkowicie z betonu.
W chwili wybuchu I wojny światowej na przedpolu fortów wzniesiono pozycję polową o długości 13 km, obchodzącą miasto łukiem od strony wschodniej. Pod koniec lipca, wobec groźby otoczenia przez wojska niemieckie dochodzące do linii fortów – Rosjanie opuścili fortyfikacje. Ponownie w linii ognia umocnienia znalazły się w 1920 r.
W okresie międzywojennym forty były wykorzystywane na magazyny i były utrzymywane w dobrym stanie technicznym. W 1939 roku zdecydowano o wybudowaniu w narożach fortów lekkich schronów bojowych dla broni maszynowej. W trakcie działań wojennych część z tych schronów została zniszczona. Po raz ostatni fortyfikacje wykorzystano w walce pod koniec 1944 r.
Dla potrzeb załogi twierdzy, w końcu XIX w., przy drodze Różan-Ostrów (na wschód od Różana), na 10-hektarowej działce wybudowano zespół budynków koszarowych, tzw. Obóz Zabałkański. W końcu I wojny światowej w koszarach byli przetrzymywani żołnierze Legionów Polskich. Podczas II wojny światowej koszary zostały silnie zniszczone, a po wojnie rozebrane.
Źródło:
www.rozan.hg.pl
