„Biedna starości! wszyscy cię żądamy / a kiedy przyjdziesz, to zaś narzekamy” – pisał Jan Kochanowski, jeden z najbardziej znanych twórców renesansowych. Jednakże sam zaawansowanego wieku nie doczekał, gdyż zmarł ledwo po pięćdziesiątce. Jego ciało złożono w krypcie ulokowanego przepływającej niedaleko rzeczki Zwoleńki kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu, który nazywany bywa „Perłą Ziemi Radomskiej”.
Późnogotycka świątynia stanęła w II połowie XVI wieku, po wielkim pożarze, który strawił wcześniejszy drewniany kościół. W pierwszej kolejności, w 1570 roku zostało wzniesione prezbiterium, a pod koniec wieku także zakrystia. Ważnym wydarzeniem w historii świątyni było objęcie jej królewskim patronatem. W kolejnym stulecia do budowli dostawiono kaplice – najpierw Kochanowskich (1610 r.), a następnie Owadowskich (1620-1630 r.), dzięki czemu obiekt zyskał kształt krzyża łacińskiego. Choć w 1907 roku Zwoleń nawiedził wielki pożar, kościół wraz z plebanią uniknął zniszczenia, by na początku I wojny światowej zostać zajęty przez wojska niemieckie, które urządziły w nim szpital wojenny. W kolejnych latach obiekt popadł w ruinę, by w końcu doczekać się remontu i przebudowy. Blisko sto lat temu dobudowano w nim nawy boczne, które połączono z dwiema kaplicami i wzniesiono wieżę. W ostatnich latach odnowiona została stara plebania przykościelna, która obecnie służy jako Centrum Regionalne, gdzie obejrzeć można eksponaty Fundacji Jana Kochanowskiego. Wśród prezentowanych pamiątek jest m.in. XVI-wieczny kielich bratanka Jana Kochanowskiego – Hieronima Kochanowskiego, łowczego sandomierskiego, XVII-wieczne ornaty, w tym barokowy egzemplarz z herbem Korwin, którym posługiwał się pisarz, a także monstrancje, kielichy, pacyfikały, księgi i obrazy z późniejszych okresów.
Dlaczego właśnie w Zwoleniu został pochowany Jan Kochanowskim? Słynny twórca pieśni i trenów urodził się w leżącej niedaleko Sycynie, mieszkał w sąsiednim Czarnolesie, a przez jakiś czas był proboszczem kościoła w Zwoleniu (pisarz posiadał niższe święcenia kapłańskie) i sam wskazał go jako miejsce własnego pochówku. Niektórych zainteresuje też fakt, że szkieletowi poety w krypcie brakuje… czaszki. Została ona zabrana ze świątyni pod koniec XVIII wieku i aktualnie stanowi część zbiorów Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
O związkach artysty z kościołem przypomina także znajdujące się we wspomnianej kaplicy Kochanowskim marmurowe popiersie Jana Kochanowskiego. Powstało ono trzy dekady po jego śmierci i to za jego sprawą wiemy, jak wyglądał twórca.
