Bezpośrednie sąsiadowanie dużego obszaru chronionego wysokiej rangi oraz wielkiego miasta jest rzadkością w skali światowej. Położona tuż za progiem stolicy Puszcza Kampinoska jest nie tylko jednym z największych kompleksów leśnych Mazowsza, ale również jedynym w tym regionie parkiem narodowym. Utworzono go w 1959 r. Pod ochroną znajduje się blisko 38,5 tys. ha. Na krajobraz puszczy składa się unikatowy w skali europejskiej zespół wydm śródlądowych, naturalne zbiorowiska z ponad siedemdziesięcioma gatunkami roślin podlegających ochronie całkowitej i bogata fauna. Najcenniejsze przyrodniczo tereny chronione są w dwudziestu dwóch obszarach ochrony ścisłej (dawne rezerwaty ścisłe). Puszcza Kampinoska to nie tylko lasy; krajobraz urozmaicają również łąki i tradycyjnie zagospodarowane tereny rolnicze. Jej tereny są także mocno związane z historią Polski – tędy pod Grunwald szedł ze swoimi wojskami król Jagiełło, tu toczyły się walki powstania styczniowego. W kampinoskiej ziemi pogrzebano ciała wielu zamordowanych przez hitlerowców mieszkańców stolicy.
Proponowana trasa okrąża jeden z najcenniejszych fragmentów parku, pozwalając na zapoznanie się z mozaiką leśnych krajobrazów puszczy. Do chwili refleksji skłania cmentarz-mauzoleum w Palmirach – tragiczna pamiątka po II wojnie światowej.
• 0,0 km Dziekanów Leśny
Od przystanku i parkingu przy szpitalu pediatrycznym piaszczystym traktem kierujemy się w głąb lasu, za znakami czerwonymi i zielonymi.
• 0,7 km Uroczysko Szczukówek
W razie ulewy można schronić się pod deszczochronem. W tym miejscu zielony szlak odbija w lewo. Trzymając się czerwonych znaków, leśna droga prowadzi przez młody bór sosnowy. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na przydrożne brzozy – oprócz powszechnej brzozy białej rosną tu pojedyncze egzemplarze rzadkiej brzozy ciemnej (czarnej). Wyróżnia je niemal czarny kolor kory, wynikający z braku typowego dla innych brzóz białego barwnika – betuliny. Kora rosnących tu okazów jest jednak barwy szarej, a nawet zielonkawej, ze względu na rosnące na niej porosty i glony. Dalej szlak wkracza w rejon mokradeł. Droga prowadzi teraz wąską groblą, gdzie w czasie roztopów bywa mokro, a w pełni lata woda wysycha niemal zupełnie. Wiosną na bagnach rozkwitają żółte kępy kosaćców i kaczeńców.
• 2,2 km Gajówka Młynisko
Za osadą Kampinoskiego Parku Narodowego zaczyna się szczególnie piękny fragment trasy. Wędrujemy teraz na granicy dwóch światów, między suchymi wydmami a bagnem. Przy szlaku rośnie piękny bór mieszany. Uwagę zwracają kilkupienne brzozy. Na wiosnę od strony bagien dochodzi gwar setek ptaków. Wczesnym rankiem można usłyszeć także klangor żurawi.
• 5,0 km Mogilny Mostek
Szlak następnie skręca w lewo, w Sejmikową Drogę. Podążając za znakami czerwonymi, po chwili przejdziemy po mostku nad Wilczą Strugą. Woda pojawia się tu tylko wiosną i po większych opadach. Nazwa miejsca wiąże się z mroczną historią o popełnionym tu przed wiekami morderstwie.
Trasa prowadzi teraz na południe Sejmikową Drogą. Niepostrzeżenie wkraczamy w duży (mający ponad 1,2 tys. ha) obszar ochrony ścisłej „Sieraków”. Został utworzony w 1937 r. staraniem prekursora ochrony Puszczy Kampinoskiej, profesora Romana Kobendzy. Obszar obejmował wtedy powierzchnię przekraczającą 614 ha. Dziś pod ochroną pozostaje mieszanka puszczańskich krajobrazów: klasyczne wydmy paraboliczne, torfowiska i przepływowa dolinka Młyniska. Na tutejszych bagnach rośnie niepozorna chamedafne północna – niezmiernie rzadki w Polsce relikt polodowcowy. Obszar ten, chroniony nieprzerwanie od ponad siedemdziesięciu lat, jest wielkim matecznikiem. Chyba nigdzie indziej w pobliżu dwumilionowego miasta nie żyje tyle gatunków dzikich zwierząt. Wiele z nich unika jednak kontaktu z człowiekiem.
Sejmikowa Droga przechodzi przekopami przez piaszczyste ramiona Białej Góry. Nazwa wzniesienia nawiązuje do koloru wydmowych piasków. Porasta je dorodny, suchy bór. Wiek wysokich, tzw. masztowych sosen oceniany jest na 180 lat.
Po 1,5 km wędrówki szlak opuszcza Sejmikową Drogę, przekracza wydmy i wyprowadza na dawne torowisko nad Długim Bagnem.
• 8,5 km Cmentarz Palmiry
Spomiędzy drzew prześwituje las białych krzyży. Cmentarz w Palmirach jest jednym z symboli męczeństwa Polaków podczas II wojny światowej. Na rozległej polanie pochowanych jest ponad dwa tysiące osób, zamordowanych przez Niemców w Puszczy Kampinoskiej i innych podwarszawskich lasach w okresie od grudnia 1939 r. do lipca 1943 r. W 1948 r. na uroczysku Palmiry utworzono według projektu Ewy Śliwińskiej i Romualda Gutta Cmentarz-Mauzoleum Martyrologii i Męczeństwa Narodu Polskiego. Ciała pochowanych tu ofiar ekshumowano z grobów na terenie Puszczy Kampinoskiej i w okolicach stolicy, między innymi w Lasach Chojnowskich. Cmentarz w Palmirach to wyjątkowo ważne miejsce dla warszawiaków, bo pochowani są tu przede wszystkim mieszkańcy stolicy; między innymi wiceprezydent Warszawy Jan Pohoski, czołowy działacz PPS Maciej Rataj i mistrz olimpijski Janusz Kusociński. Część mogił na cmentarzu palmirskim jest jedynie symboliczna, bo nie wszystkie miejsca kaźni udało się odnaleźć.
Ekspozycja muzealna w nowym, modernistycznym budynku Muzeum – Miejsca Pamięci Palimry (Oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy) poświęcona jest historii walk września 1939 oraz konspiracji i walkom partyzanckim w rejonie Puszczy Kampinoskiej (czynne codziennie w godz. 10.00–17.00, oprócz poniedziałków i dni poświątecznych, tel. 22 720 80 84). Przejmujące wrażenie pozostawiają dokumenty i przedmioty odnalezione podczas ekshumacji.
Spod cmentarza kierujemy się na południowy wschód, podążając za znakami niebieskimi. Szlak prowadzi brukowaną Drogą Palmirską, a potem w jej pobliżu. Po drodze mijamy wał wydmowy nazywany Ćwikową Górą. Rośnie tam wiekowy sosnowy bór.
• 10,1 km Pociecha
Przy leśnym parkingu ustawiono zachęcające do odpoczynku wiaty. Na skraju lasu stoi z kolei Krzyż Jerzyków – pomnik upamiętniający oddział Armii Krajowej walczący w tych okolicach w 1944 r.
W dalszej kolejności podążamy za znakami zielonymi. Na tym odcinku trasa prowadzi w pobliżu ulubionej ostoi łosi. To potężne zwierzę jest symbolem parku narodowego i aż trudno uwierzyć, że przez 150 lat nie było tu ani jednego osobnika tego gatunku. Ostatniego puszczańskiego łosia zastrzelono w początkach XIX w. W 1951 r. na teren puszczy sprowadzono zza wschodniej granicy pięć osobników, które początkowo zamieszkiwały na specjalnie ogrodzonym terenie. Zagroda znajdowała się po prawej stronie drogi, którą wędrujemy. Kiedy stado zaczęło się powiększać, płot rozebrano i łosie zadomowiły się w wielu zakątkach puszczy. Od lat kampinoskie stado liczy około stu osobników. Powodzenie eksperymentu z łosiami zachęciło pracowników parku do dalszych prób odtwarzania pierwotnej fauny puszczy. W 1980 r. z powodzeniem reintrodukowano bobry, a w 1992 r. wprowadzono do ekosystemu rysie.
• 13,4 km Posada Sieraków
Kolejna okazja do odpoczynku. Obok osady służbowej KPN urządzono ładne miejsce wypoczynku z deszczochronami. Na polanie rośnie kilka okazałych dębów szypułkowych. Największy, nazywany Starym Dębem, liczy sobie ok. 200 lat i ma 340 cm obwodu.
Ponownie wkraczamy w obszar ochrony ścisłej „Sieraków”. Początkowo wędrujemy przez suchy bór, aby po chwili znaleźć się wśród porośniętych olszyną mokradeł. W okolicy swoje tamy budują bobry. Po lewej stronie szlaku rozciąga się bagno Cichowąż, uchodzące za najpiękniejsze i najdziksze w całej puszczy. Niedostępność mokradeł rozbudzała wyobraźnię naszych przodków. Opowiadano, że w ostępach uroczyska wznosi się zamek króla węży.
• 14,9 km Uroczysko Na Miny
Rozdroże dróg i szlaków. Kamień upamiętnia postać profesora Witolda Plapisa, architekta, organizatora i dyrektora warszawskiego Instytutu Urbanistyki i Architektury, zasłużonego członka Rady Naukowej KPN. Wokół rośnie las dębowo-grabowy. Ta formacja leśna – niegdyś typowa – jest dziś stosunkowo rzadka, bo człowiek zastąpił ją sztucznymi nasadzeniami sosnowymi. W tym miejscu można odpocząć pod deszczochronem. Trzymając się zielonego szlaku, groblą dochodzimy na północ przez podmokły teren. W 1944 r. to jedyne przejście przez bagna Niemcy zaminowali i stąd nazwa uroczyska. Na wiosnę w lesie rozbrzmiewa ptasi gwar. Gniazdują tu między innymi żurawie i czarne bociany.
• 16,1 km Uroczysko Szczukówek – 16,8 km Dziekanów Leśny
W tym miejscu zamyka się puszczańska pętla, a my udajemy się do Dziekanowa Leśnego, gdzie kończymy wyprawę.
Informacje ogólne:
● długość trasy: 17 km
● oznakowanie: kolejno szlaki: czerwony, żółty, niebieski, zielony
● trudności: wczesną wiosną niektóre fragmenty trasy mogą być zalane wodą; od maja do września kąsają komary
● dojazd: autobus „Ł” z warszawskiego placu Wilsona
