Jeśli odwiedziliście Radom, skosztowaliście słynnych radomskich zapiekanek, zajrzeliście do dawnego Kolegium Pijarów z Muzeum im. Jacka Malczewskiego, pospacerowaliście wreszcie po urokliwym skansenie Muzeum Wsi Radomskiej – pora odbić na zachód i pojechać 38 kilometrów do Przysuchy, aby wtopić się w świat folkloru Oskara Kolberga. W Przususze bowiem urodził się i spędził dzieciństwo ten znany uczony, etnograf, folklorysta i kompozytor. To dzięki niemu i jego etnograficznemu zacięciu znamy dawne pieśni, melodie i zwyczaje ludowe, które przekazywał potem w swoich dziełach, m.in. w monumentalnej pracy Pieśni ludu polskiego oraz dziele Lud.
W zabytkowym dziewiętnastowiecznym dworku wybudowanym przez Juliusza Dembińskiego mieści się Muzeum im. Oskara Kolberga, oddział Muzeum Wsi Radomskiej. Muzeum zostało otwarte w 1990 r. z okazji jubileuszu setnej rocznicy śmierci tego wybitnego twórcy. Najpierw jednak, w latach siedemdziesiątych, rozpoczęto gromadzenie materiałów kolbergowskich i eksponatów etnograficzno-historycznych z okolic Przysuchy. Zbiory prezentowano na wystawach w miejscowej bibliotece i w zabytkowym lamusie dworskim (1974 – 1978). W roku 1979 przekazano kolekcję do Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, w Przysusze utworzono oddział muzealny. Rozpoczęto remont dworu Dembińskich, przeznaczając jego najstarszą, parterową część na siedzibę muzeum biograficznego Kolberga.
Rozproszona kolekcja
Muzeum tworzy kolekcję dokumentującą postać Oskara Kolberga (1814-1890), jego twórczość i oddziaływanie spuścizny naukowej, badawczej i artystycznej na współczesność i przyszłość. Ograniczone możliwości gromadzenia i udostępniania materiałów kolbergowskich (zarówno rękopisów, pierwodruków, ikonografii jak i realiów) wynikają z rozproszenia ich podczas kolejnych wojen oraz z utworzenia muzeum dopiero w stulecie śmierci uczonego. Najważniejszą formą udostępniania muzealnej kolekcji jest wystawiennictwo, którego istotnym uzupełnieniem są publikacje, programy edukacyjne, działania o charakterze artystycznym (koncerty).
Wystawa biograficzna „Oskar Kolberg (1814-1890) Etnograf, folklorysta, kompozytor” stanowi podstawę programu ekspozycyjnego. Pozostałe przedsięwzięcia wystawiennicze, zarówno o charakterze trwałym, jak i czasowym, są w stosunku do niej uzupełniające. Ekspozycja ta przedstawia życie i okresy twórczości Oskara Kolberga: jego rodzinę i dzieciństwo, związki z Przysuchą (miejscem urodzenia), lata nauki i młodość w środowisku warszawskim, pracę kompozytora i krytyka muzycznego, jego twórczość naukowo-badawczą w dziedzinie etnografii i folklorystyki, działalność edytorską, realizację programu „Lud”, okres spędzony w Modlnicy i ostatnie lata życia w Krakowie. Wystawa daje obraz XIX-wiecznej sytuacji historycznej i kulturowej, podkreśla, w jaki sposób dzieło Kolberga scalało polską kulturę podzieloną przez zaborców, wskazując też na jej różnorodność.
Trzy kultury, trzy rynki
W stałej ekspozycji prezentowane są materiały rękopiśmienne Kolberga (zapisy terenowe i materiały przygotowane do druku, korekty autorskie tomów „Ludu”, korespondencja, jego szkice i rysunki terenowe), pierwodruki „Ludu” i publikacje artykułów w XIX-wiecznych czasopismach, materiały ikonograficzne z epoki. Ekspozycja szczególnie podkreśla muzyczne wykształcenie i pasje Kolberga oraz romantyczny rodowód jego zainteresowań folklorem. Jest przepojona elementami muzyki, zarówno ludowej, pozostającej przedmiotem dokumentacji i badań Kolberga, jak również jego własnych kompozycji. Dopełnieniem ekspozycji biograficznej są stylowo aranżowane wnętrza: gabinetu, które daje wyobrażenie o wyglądzie gabinetu-pracowni uczonego humanisty i salonu uwidaczniającego wyposażenie typowe dla zamożnego dworu z drugiej połowy dziewiętnastego wieku.
Ale odwiedzając Przysuchę warto także zobaczyć nie tylko muzeum. Miasteczko ma bowiem unikatowy układ urbanistyczny, składający się z trzech odrębnych rynków. Przez dwa stulecia żyły tu obok siebie w zgodzie trzy narody kulturowo różne – polski, niemiecki i żydowski, pielęgnujące własne tradycje i kierujące się odrębnymi prawami miejskimi: rynek polski (charakteryzuje klasycystyczny kościół ufundowany przez Urszulę Dembińską w latach 1780-1786), rynek niemiecki (ulokowany w miejscu obecnego pl. Wyszyńskiego) i rynek żydowski (znajdował się w miejscu obecnego pl. Kolberga, charakteryzowała go monumentalna synagoga z 1777 r.).
Rynki Przysuchy
Urodziłem się w miasteczku Przysusze, na rynku polskim – bo są tam trzy rynki: polski, żydowski i niemiecki. Pamiętam, żem miał mamkę Zuskę wieśniaczkę, która mi ciągle nad kołyską wyśpiewywała (a była jeszcze u nas w służbie w Warsz. 1822).
Fragment brulionu z życiorysem Oskara Kolberga spisanego w 1871 r.
Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze
Oddział Muzeum Wsi Radomskiej
Al. Jana Pawła II 11, 26-400 Przysucha
tel. (48) 675 22 48
muzeumok@muzeum-radom.pl
Informacje: