Trwałą materialną pamiątką nawiązującą do bitwy pod Radzyminem jest promenada łącząca kolegiatę Przemienienia Pańskiego z cmentarzem Żołnierzy Polskich 1920 r. Na tym ostatnim papież Jan Paweł II modlił się za żyjących i zmarłych bohaterów wojny polsko-bolszewickiej. Bitwę Warszawską pewien ważny brytyjski polityk nazwał później ,,osiemnastą decydująca bitwą w dziejach świata’’. Warto pamiętać, że o losach wojny polsko – bolszewickiej zdecydowało m.in. zwycięstwo pod Radzyminem. Dziś mieszkańcy i turyści mogą oglądać rekonstrukcja historyczną „Bitwa o Radzymin”.
13 sierpnia 1920 r. zgrupowane pod Radzyminem dywizje bolszewickie uderzyły na miasto. Polacy zdołali odeprzeć pierwszy atak, ale podczas kolejnego, przeprowadzonego tego samego dnia, sowieci przerwali pierwszą linię polskiej obrony i zdobyli miasto. 14 sierpnia po brawurowym ataku polskie oddziały odbiły Radzymin, sukces okazał się jednak krótkotrwały. Wojska bolszewickie przerwały drugą linię obrony i ponownie zdobyły miejscowość.
Fresk w kaplicy
Tym samym droga do stolicy została otwarta. Od mostu na Wiśle sowietów dzieliło już tylko 15 kilometrów. Rankiem 15 sierpnia ruszyła kolejna kontrofensywa polskich jednostek, a wieczorem, po ciężkich walkach, Radzymin został wyzwolony. 16 sierpnia polskie dywizje w natarciu w rejonie Radzymina przełamały pozycje sowieckie. Bitwa dobiegła końca. Tuż po zwycięstwie w Radzyminie odbyła się uroczystość, podczas której dowódca Frontu Północnego gen. Józef Haller odznaczył żołnierzy za wybitne czyny bojowe.
Oddalony o 2 km od centrum miasta cmentarz wojskowy to jedno z najważniejszych miejsc pamięci o wojnie 1920 r. W czterech zbiorowych mogiłach spoczywają tu żołnierze, którzy ponieśli śmierć pod Radzyminem, Nieporętem i Mokrem. Na bramie wejściowej wmurowano tablice pamiątkowe ku czci walczących o miasto. Po obu stronach głównej alei cmentarza znajdują się kwatery ze zbiorowymi grobami nieznanych żołnierzy poległych w sierpniu 1920 r.
W głębi alei są dwie mogiły Kaniowszczyków – 28, 29 i 30 Pułku Strzelców Kaniowskich. W kaplicy cmentarnej po prawej stronie alei można zobaczyć kopię obrazu Matki Bożej Ostrobramskiej, pamiątkowe tablice poświęcone pamięci poległych oraz urny z ziemią z Katynia i cmentarzy żołnierzy polskich 1920 r. w Grodnie, Nowogródku i Wołkowysku. Fasadę kaplicy zdobi fresk przedstawiający żołnierzy polskich w natarciu, a także wmurowane popiersie Jana Pawła II i tablica ze słowami papieża wypowiedzianymi w czasie wizyty na cmentarzu w 1999 r.
Promenada i pomnik kolejarzy
Pod tą nazwą kryje się promenada łącząca kolegiatę Przemienienia Pańskiego w Radzyminie z cmentarzem Żołnierzy Polskich 1920 r. Powstała jako wotum dziękczynne za wizytę Jana Pawła II. Inspiracją były słowa prymasa Stefana Wyszyńskiego, który w 1973 r. podczas uroczystości 500-lecia radzymińskiej parafii nazwał szosę warszawską Drogą Golgoty Narodu Polskiego. Prymas Tysiąclecia odniósł się do wydarzeń z sierpnia 1920 r., kiedy to wzdłuż szosy warszawskiej polskie pułki piechoty rozwijały swe tyraliery. Szosą przewożono też rannych żołnierzy do szpitali polowych.
Przy Drodze Golgoty Narodu Polskiego ustawiono repliki Krzyży Virtuti Militari, upamiętniające żołnierzy pułków Wojska Polskiego, mieszkańców Radzymina i wybitnych dowódców związanych z bitwą o Radzymin. Na końcu Drogi Golgoty, w miejscu dawnego dworca kolei wąskotorowej, stoi pomnik kolejarzy, którzy podczas bitwy wspierali walczących Polaków, m.in. przewożąc żołnierzy do szpitali polowych w Pustelniku i Markach.
Papież w Radzyminie
13 czerwca 1999 r. Jan Paweł II modlił się na cmentarzu Żołnierzy Polskich 1920 r. w Radzyminie. Spotkał się również z żyjącymi bohaterami wojny polsko-bolszewickiej. – Wiecie, że urodziłem się w roku 1920, w maju, w tym czasie, kiedy bolszewicy szli na Warszawę. I dlatego noszę w sobie od urodzenia wielki dług w stosunku do tych, którzy wówczas podjęli walkę z najeźdźcą i zwyciężyli, płacąc za to swoim życiem. Tutaj, na tym cmentarzu, spoczywają ich doczesne szczątki – mówił papież.
Informacje: