Płock to jeden z najważniejszych ośrodków władzy dawnego Księstwa Mazowieckiego. Szukając śladów władców Mazowsza warto rozpocząć spacer od Wzgórza Tumskiego, a nawet od drugiego brzegu Wisły, z którego rozciąga się malowniczy widok na Wzgórze. W bazylice katedralnej – jednej z najstarszych budowli sakralnych w kraju – spoczywają doczesne szczątku kilkunastu mazowieckich książąt. A w sąsiadujących budynkach dawnego zamku zobaczyć można wiele śladów związanych z historią księstwa.

Zamek w Płocku wzniósł król Kazimierz Wielki. W połowie czternastego wieku – na okres 20 lat
– włączył zachodnie tereny Mazowsza do Polski. Objął w nich władzę w 1350 r. po bezpotomnej śmierci księcia płockiego Bolesława III. Tereny te wróciły do Mazowsza po śmierci króla w 1370 r. Kazimierz obiecał je bowiem oddać księciu Siemowitowi III, który sprawował wówczas władzę na wschodnim Mazowszu, jeśli nie doczeka się męskiego potomka. Król, choć był czterokrotnie żonaty, nie doczekał się syna.

Po dawnym zamku zachowały się dwie wieże: Szlachecka i Zegarowa oraz fragment murów obwodowych. Pozostałości te nie są nawet nazywane zamkiem, tylko budynkiem poopackim. W szesnastym wieku zamek stał się bowiem siedzibą benedyktynów, po rozbiorach zaś siedzibą seminarium duchownego. Zamek trafił do benedyktynów w efekcie katastrofy budowlanej w 1532 r. W wyniku obsunięcia się bowiem skarpy wiślanej zamek uległ zniszczeniu, a książęta przestali go zamieszkiwać.

Jak Konrad za zabójstwo przepraszał

Dziś w miejscu dawnego zamku oraz opactwa mieści się Muzeum Diecezjalne (ul. Tumska 3), w którym znajdują się najcenniejsze zabytki związane z książętami mazowieckimi: złota patena i kielich ufundowane przez Konrada Mazowieckiego oraz diadem płocki uważany przez niektórych historyków za jego koronę. Na patenie uwieczniony został sam Konrad, jego żona Agafia oraz dwóch synów: Kazimierz oraz Siemowit I. Diadem wykonany jest ze złoconego srebra i składa się z 14 fragmentów. Zdaniem naukowców przeznaczony był dla panujących z dynastii Arpadów, a w trzynastym wieku trafił w ręce księcia Konrada Mazowieckiego. Jest to najstarsza zachowana polska korona.

Po dawnym zamku zachowały się dwie wieże: Szlachecka i Zegarowa.

Patena i kielich były wotum księcia dla katedry w Płocku za zabicie kanonika Czapli. Kanonik, wychowawca jego synów, naraził się Konradowi tym, że nakłaniał Kazimierza do prowadzenia polityki sprzecznej z interesami ojca. Do historii przeszedł szczególnie wybryk księżnej Agafii, która kazała ciało zabitego kanonika powtórnie powiesić. Za ten czyn spadła na księstwo klątwa. Konrad, by uzyskać jej zniesienie, musiał oddać arcybiskupom gnieźnieńskim ziemię łowicką.

Posłuchajcie hejnału

Ale historia Płocka to nie tylko Wzgórze Tumskie. Jeśli chcecie posłuchać miejskiego hejnału (tak, tak – w Płocku, jak w Krakowie), musicie udać się ulicą Grodzką do Starego Rynku, który podobnie jak inne polskie miasta został najpierw placem targowym. W piętnastym wieku wystawiono w południowo-wschodniej części placu gotycki ratusz, który był prawdziwym centrum miasta nie tylko pod względem administracyjnym.

Na placu i w okolicach powstawały domy najbogatszych obywateli, sklepy oraz karczmy. Obecny, klasycystyczny ratusz projektu Jakuba Kubickiego wzniesiono w latach 1824-1825. Kamienice na rynku pochodzą z osiemnastego i dziewiętnastego wieku. Prawdopodobnie najstarszą z nich jest barokowa kamieniczka z końca siedenastego wieku pod nr 17, która przetrwała w prawie niezmienionym kształcie. Co zaś do hejnału: grany jest przez trębacza codziennie o godzinie 12:00 i 18:00 z wieży ratuszowej. Po raz pierwszy raz hejnał wybrzmiał jeszcze przed wojną, w 1937 r.

Krzywousty po hejnale
Po podziale kraju pomiędzy swoich synów – Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego – książę Władysław Herman osiadł w Płocku jako książę zwierzchni całej Polski. W ten sposób w końcu jedenastego wieku Płock pełnił funkcję stolicy państwa. Do tamtych wydarzeń nawiązuje scena odgrywana na płockim ratuszu, tuż po hejnale, kiedy to Bolesław Krzywousty jest pasowany przez swojego ojca na rycerza. Na ratuszowej wieży pojawiają się wtedy figury obu władców naturalnej wielkości.