Sierpc był wprawdzie miastem granicznym Mazowsza, ale jednocześnie stanowił jeden z jego ważnych ośrodków. Gotycka świątynia św. Wita, Modesta i Krescencji pamięta czasy książąt mazowieckich i ma swoją tajemnicę. Na murze kościelnej wieży wyryty został znak solarny – symbol pogańskiego kultu. Jak zdołał się zachować w chrześcijańskiej świątyni? Nie wiadomo. Sierpc to zabytkowe świątynie, pozostałości po dwóch zamkach, ale także niezwykły skansen, czyli Muzeum Wsi Mazowieckiej.

Sierpc należy do najstarszych miast Mazowsza. Zachowany do dziś Kościół św. Wita, Modesta i Krescencji przy ul. Farnej nie jest pierwszą znajdującą się w tym miejscu świątynią. Choć jednonawowy kościół gotycki z czterokondygnacyjną wieżą wznoszono w trzech fazach od XIV do pierwszej połowy XVI w., to jego wezwanie wskazuje, że jest spadkobiercą wcześniejszej budowli. Święci Wit, Modest i Krescencja byli czczeni w XI w. Potem ich kult zanikł.

Legenda głosi, że pierwszy kościół wybudowano tutaj w 1003 r. w miejscu odprawiania pogańskich obrzędów. Na wcześniejszą metrykę kościoła wskazują też romańskie fragmenty odkryte w murach prezbiterium oraz wspomniany tajemniczy symbol solarny wyryty na murze wieży. Do dziś pozostaje zagadką, skąd na murach chrześcijańskiej świątyni wziął się symbol pogańskiego kultu.

Cudowna Madonna
Największym zabytkowym zespołem architektonicznym w Sierpcu jest klasztor i kościół Najświętszej Marii Panny znajdujący się na górze Loret. Pierwotną drewnianą budowlę wzniesiono w 1483 r. w miejscu objawienia, jakiego doznał młody kleryk w czasie zarazy, która spustoszyła miasto. Ujrzał on Matkę Boską, która zapowiedziała, że zaraza minie, jeśli ludzie będą się gorliwie modlić. Obecny kościół został ukończony w 1513 r. Pod koniec XVI w. do świątyni została dobudowana kaplica grobowa wnuczki fundatora – Urszuli Lwowskiej.

Najcenniejszym zabytkiem w kościele jest, znajdująca się na ołtarzu głównym i odsłaniana podczas każdej mszy, słynąca z łask gotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z końca XIV w. – znana jako Matka Boża Sierpecka. To najstarszy stale czczony obiekt kultu religijnego na Mazowszu. Czasy Księstwa Mazowieckiego pamiętają jeszcze dwa inne kościoły w Sierpcu: XV-wieczny kościół Ducha Świętego, w którym w średniowieczu zajmowano się chorymi (pl. Chopina) oraz znajdujący się od 200 lat w ruinie XV-wieczny kościół Krzyża Świętego (w tzw. Sierpeckim Borku).

W Sierpcu zostały wybudowane dwa zamki. Do tej pory o istnieniu jednego z nich wspominały jedynie dawne dokumenty. W najstarszym -pochodzącym z 1322 r., w którym książę mazowiecki Wacław Płocki zwany Wańko wymienia się na ziemie z biskupem płockim Florianem – wspomniano, że Sierpc będzie opasany murami i zostanie tam wybudowany zamek. Jednak, jak to często bywa z inwestycjami budowlanymi, i ta pozostawała długo jedynie w sferze planów. Na ich realizację trzeba było czekać prawie dwa stulecia.

Sierpc dwóch braci
Kolejny dokument wracający do tematu pochodzi z połowy XV w. i mowa w nim o istnieniu w Sierpcu curii – zapewne dworu obronnego, choć jeszcze nie zamku. Ten powstał dopiero po włączeniu ziemi płockiej, w której znajdował się Sierpc, do Polski (1495) i nie był już inwestycją książąt, lecz mazowieckich możnowładców z rodu Sieprskich. Znajdował się niedaleko kościoła farnego. Miasto było wówczas podzielone pomiędzy dwóch braci – Prokopa i Feliksa Sieprskich – bogatych i wpływowych mazowieckich rycerzy.

Archeolodzy podejrzewają, że skoro jeden z nich (Prokop) wybudował zamek w swojej części miasta, to drugi nie mógł czuć się gorszy i również wzniósł budowlę obronną u siebie. Miała ona przypominać królewską wieżę z Piotrkowa Trybunalskiego. Archeolodzy wpadli na jej trop dzięki liczącym pół tysiąca lat fundamentom odnalezionym podczas badań budynku zwanego Kasztelanką.

Zajrzyjcie do skansenu
Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu zajmuje ponad 60 hektarów nad rzeczką Sierpienicą, wśród pól, sadów i sielskiego wiejskiego krajobrazu. Możemy się w tym miejscu poczuć, jak w autentycznej mazowieckiej wsi sprzed lat. Czego tu nie ma? Liczne chłopskie zagrody, spichlerze, a także wspomniana karczma, kuźnia, olejarnia, wiatrak i kaplica – ponad 80 różnych obiektów, które razem tworzą tzw. rzędówkę, czyli jeden z typów zabudowy dziewiętnastowiecznej wsi. Prawdziwą perełką jest z pewnością unikalny osiemnastowieczny kościółek z drewna, przeniesiony tutaj wraz z dzwonnicą całkiem niedawno, bo w 2007 r.

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu
ul. Gabriela Narutowicza 64, 09-200 Sierpc
tel. (24) 275 28 83
skansen@mwmskansen.pl