Radzymin – miasto Cudu nad Wisłą
Radzymin jest nazywany „Miastem Cudu nad Wisłą”. To walki o to miasto w sierpniu 1920 roku zatrzymały
armię bolszewicką na przedpolach Warszawy, a odbicie Radzymina zmusiło wroga do odwrotu na całym froncie.
Kontratak znad Wieprza przerodził ten odwrót w paniczną ucieczkę. Na radzymińskim cmentarzu leżą nie tylko
bohaterowie walk 1920 roku, ale także żołnierze września 1939 roku czy Armii Krajowej. Centralnym
punktem radzymińskiej nekropolii jest kaplica-pomnik, poświęcona w 1927 roku jako wotum za zwycięstwo
pod Radzyminem. Każdego 15 sierpnia w Radzyminie odbywają się uroczystości rocznicowe, których
najważniejszym elementem jest msza na Cmentarzu Poległych. W 1999 roku cmentarz odwiedził Jan Paweł
II, a pamiątką po tej wizycie jest jego pomnik. Tuż przy cmentarzu znajduje się nowo powstałe Muzeum Bitwy
Warszawskiej 1920 – oddział Muzeum Niepodległości. Pierwsza wystawa udostępniona zostanie zwiedzającym
latem 2024 roku.
Skansen w Kuligowie
W Kuligowie od 2000 roku działa Skansen Kultury Ludowej i Ziemiańskiej Doliny Narwi, Bugu i Liwca.
Pod tą długą nazwą kryje się miejsce warte co najmniej godzinnego zwiedzania. Kolekcjoner i miłośnik staroci
związanych z kulturą wsi, Wojciech Urmanowski, zgromadził i udostępnił do zwiedzania wyposażenie
karczmy, kuźni, wozowni, obory, spichlerza, stodoły, chałupy wiejskiej, a nawet niewielkiego dworku
szlacheckiego. Kuligów to jednak nie tylko skansen. Miłośnikom mazowieckiego krajobrazu
polecamy wycieczkę nad Bug, a właściwie na nadrzeczne, wyjątkowo
w tych okolicach rozległe łąki i starorzecza. Wiosną tworzą się tu ogromne rozlewiska, na których
odpoczywają, wydawałoby się niezliczone stada wędrownych ptaków: gęsi, kaczek, czajek, czapli, łabędzi
czy żurawi. Latem spacer wśród łąk i nad starorzeczami zwanymi bużyskami to doskonały sposób na regenerację
sił. Niezwykle malowniczo prezentuje się, odległy o ponad 2 km i położony już za Bugiem,
kościół w Popowie… a jakże Kościelnym.
Dwór w Głuchach
Modrzewiowy dwór w Głuchach to miejsce, gdzie 24 września 1821 roku przyszedł na świat
Cyprian Kamil Norwid, bez wątpienia najbardziej mazowiecki poeta romantyzmu. Jego „Wspomnienie
wioski” – (…) już wracam myślą – wzrok jej sokoli, naprzód zobaczył lipy cieniste, zielone smugi i wody czyste. Serce,
ty czujesz strony rodzinne… to tęsknota właśnie za tym skrawkiem Mazowsza, za dworem
w Głuchach i otaczającym go parkiem. Dwór od 1966 roku należy do rodziny słynnego
reżysera Andrzeja Wajdy i jest udostępniany do zwiedzania tylko po wcześniejszym
umówieniu się.
W 2021 roku w oddalonym od Głuch o 7 km pałacu w Dębinkach powołano Muzeum Cypriana Norwida.
Wystawa muzealna jest w trakcie powstawania. Na terenie pałacu w sezonie letnim organizowane
są liczne koncerty i wydarzenia.
Niegów
W 1924 roku w Niegowie powstał młyn motorowy nazwany przez właściciela „Nowość”. Młyn pracował
do lat 60. XX wieku, ale dzięki pasjonatom lokalnej historii przetrwał i dziś jest własnością Bractwa Zabrodzkiego,
które zadbało o udostępnienie go do zwiedzania. Można więc, po wcześniejszym umówieniu się, zobaczyć stuletnie
młyńskie maszyny, które nadal pracują!
W Niegowie jest jeszcze kilka atrakcji. Po drugiej stronie drogi ekspresowej S8 (na tym odcinku nazwanej
„Bohaterów Bitwy Warszawskiej 1920 roku”) znajduje się XIX-wieczny kościół pw. św. Trójcy. Kilkaset
metrów dalej w zespole pałacowym z 1872 roku działa Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Samarytanek.
Niewielka ekspozycja poświęcona założycielce zgromadzenia Wincencie Jadwidze Jaroszewskiej,
udostępniana jest tylko po wcześniejszym umówieniu się.
Wydmy Lucynowsko-mostowieckie
Na wschód od Mostówki rozciąga się niezwykle ciekawy przyrodniczo obszar wrzosowisk. Rozległe wydmy
porośnięte wrzosami, trawami, a także brzozami i sosnami zamieniają się jesienią w barwny kobierzec.
Zwłaszcza we wrześniu jest tu kolorowo i klimatycznie.
Kamieńczyk nad Bugiem
Nasza dalsza trasa wiedzie do Kamieńczyka nad Bugiem. Ta malowniczo położona wioska była kiedyś miastem
książęcym, zwanym Kamieniec Mazowiecki i od niej pochodzi nazwa puszczy, rozciągającej się
daleko na wschód i południe. W XIX wieku niepozorny już Kamieńczyk słynął z doskonałych flisaków,
którzy Bugiem, Narwią i Wisłą spławiali towary do Gdańska. Nie dziwi więc, że na dawnym ryneczku
stoi dziś, skądinąd wyjątkowej urody, pomnik flisaka autorstwa Elżbiety Pietras.
Przy kamienieckim Rynku Tadeusza Kościuszki, pod numerem 14, od wielu lat działa prywatne
Muzeum Etnograficzno-Historyczne. Prowadzi je Henryk Słowikowski, który zgromadził licznie
dawne przedmioty użytku codziennego, militaria, siodła, krosna, narzędzia gospodarskie, a także
modele tratw. Muzeum czynne jest codziennie, ale najlepiej umówić się wcześniej telefonicznie.
Dom Pamięci Prymasa Tysiąclecia w Kamieńczyku. 3 marca 1901 roku w rodzinie Wyszyńskich
w Kamieńczyku urodził się chłopiec, któremu nadano imię Stefan. To przyszły Prymas Tysiąclecia.
Na tutejszym cmentarzu pochowani są jego dziadkowie, a od kilku lat w dawnym budynku biblioteki działa
Dom Pamięci Prymasa Tysiąclecia. Zwiedzać go można w okresie letnim w niedziele po mszy świętej
lub w innym terminie po wcześniejszym umówieniu się w parafii.
Topolowy gaj. Tuż za kamienieckim kościołem warto zejść na nadbużańskie łąki, które w tym miejscu porasta
niezwykle malowniczy gaj topolowy. Posadzone zapewne zostały ludzką ręką, aby umacniać trochę grunt na łąkach
nadbużańskich, używanych przez mieszkańców wsi jako pastwisko. Topole czarne porosły piękne. Dziś część z nich
z różnych powodów uschła i padła pod naporem wiatrów. Miejsce, z niewielkimi starorzeczami i bujną zielenią
tutejszych łąk, jest niezwykle malownicze. Miłośnik i znawca wszystkiego, co na Mazowszu piękne i warte
zobaczenia, Lechosław Herz zaryzykował stwierdzenie, że podobnym do tego gaju jest zapewne tolkienowski
las Entów ze Śródziemia.
Szumin
W Szuminie czekają nas dwie atrakcje. Pierwsza to punkt widokowy nad Bugiem, gdzie wyjątkowo malowniczo
podmywany jest porośnięty lasem brzeg. Wszystko dlatego, że wiele lat temu, po kolejnej wiosennej powodzi,
rzeka utorowała sobie nowe koryto, skracając drogę i z animuszem podmywa puszczański brzeg. Drugą atrakcją Szumina jest drewniany dom zaprojektowany i wybudowany przez małżeństwo znakomitych architektów Zofię i Oscara Hansenów. Jest to architektoniczna perełka, przykład formy otwartej. Od 2017 roku jest oddziałem Muzeum Sztuki Nowoczesnej
w Warszawie. Zwiedzanie tylko po uprzednim umówieniu poprzez stronę internetową Muzeum.
Rezerwat przyrody Jegiel
Rezerwat jest jednym z czterech (pozostałe to Wilcze Błota, Czaplowizna i Mokry Jegiel) rezerwatów w sposób
szczególny chroniących przyrodę Puszczy Kamienieckiej. Chroni on rzadko spotykane zbiorowiska leśne
świerczyny na torfie. Rezerwat obejmuje las rosnący na tarasie zalewowym Bugu, na terenie dawnego koryta rzeki.
Średni wiek drzewostanu wynosi 120 lat, ale zdarzają się pojedyncze starsze drzewa. Trzy dwustuletnie zostały
uznane za pomniki przyrody. Specyficzny urok rezerwatu podkreślają często spotykane wykroty, nadające mu
niepowtarzalne, puszczańskie piękno. Inne miejsca na trasie: malownicze ujścia rzek Fiszor
i Liwiec do Bugu, sanktuarium w Loretto, przyroda nad Bugiem przy ujściu Ugoszczy.
