Jeśli chcemy się dowiedzieć, co zainspirowało Stefana Żeromskiego do opisania majątku w Nawłoci, powinniśmy odwiedzić niewielki Szulmierz w północnej części Mazowsza, niedaleko Ciechanowa. To bowiem wspomnienia z Szulmierza pisarz wykorzystał, aby umieścić je później na kartach Przedwiośnia.
W tym dziewiętnastowiecznym dworze latem 1887 r. przebywał młody Żeromski, gdzie był nauczycielem starszych synów właściciela majątku. Przypomina o tym wydarzeniu stojące przed budynkiem popiersie pisarza oraz pamiątkowa tablica na elewacji dworu.
Żeromski pod konarami
Dworek niszczeje, a przed całkowitą degradacją uchroniło go umieszczenie tutaj w latach dziewięćdziesiątych bibliotecznej filii, urzędu pocztowego oraz prywatnych mieszkań. W dużo lepszym stanie znajduje się kilkusetletni dąb szypułkowy Stefan – nazwany tak na cześć pisarza – znajdujący się nieopodal dworku. Dąb jest pokaźny: liczy 21 metrów wysokości i 320 cm obwodu pnia. Na cześć twórcy Przedwiośnia i Ludzi bezdomnych, który podobno lubił odpoczywać pod jego rozłożystymi konarami.
Dworek powstał w 1874 r. dla rodziny Cypryńskich, którzy byli jego właścicielami do 1918 r., kiedy to trzystuhektarowy majątek – wraz z dworkiem i parkiem krajobrazowym – przejął Kazimierz-Roch Załuski. Nowi właściciele nie cieszyli się długo nabytkiem, bo po wybuchu wojny zostali wysiedleni najpierw przez Niemców, a ostatecznie przez Armię Czerwoną. Podobno Żeromski tak się zachwycił okolicą i mieszkańcami, że nie tylko wykorzystał Szulmierz podczas pisania Przedwiośnia, ale również w kilku swoich nowelach: Rozdziobią nas kruki i wrony, Niedobitek i Zapomnienie.
Szulmierz w ,,Dziennikach’’
Pobyt w Szulmierzu pisarz wspomina także w Dziennikach: – Szulmierz otacza z jednej strony szerokim półkolem las, odległy od dworu o kilkadziesiąt kroków. Jest to las brzozowy, zjawisko spotkane przeze mnie po raz pierwszy. Nieopisane wrażenie sprawia ta masa płaczących brzóz! Dołem widzisz bielutką jak mleko, nieprzejrzaną ścianę, górą – przepyszną matową otchłań zieloności. Ciągnie cię coś, rwie – iść tam i przepędzać długie godziny – napisał m.in. w tomie czternastym.
Szulmierz to miejsce na ciekawy wypad przy okazji zwiedzania pobliskiego Zamku Książąt Mazowieckich w Ciechanowie.
Dworek we wspomnieniach Żeromskiego
Pałacyk składa się z dwu skrzydeł parterowych, pośrodku których wznosi się piętro z dużym balkonem. Przed pałacykiem roztacza się szeroki dziedziniec, pośrodku którego leży równa elipsa gazonu otoczonego dzikim winem. Po bokach leżą śliczne, w dywan ułożone trawniki z zaroślami świerków, kasztanów, brzóz, klonów. Cały dziedziniec otoczyły w czworobok zasadzone — wielkie kasztany. Po drugiej stronie pałacu ciągnie się szeroki taras. Na nim leży wielki dywan kwiatów.
Fragmenty Dzienników. Tom 14
Starostwo Powiatowe w Ciechanowie
ul. 17 Stycznia 7
06-400 Ciechanów
[email protected]
Informacje: