Trudno podróżować szlakiem chopinowskim i nie trafić w końcu do Żelazowej Woli, miejsca urodzin genialnego Fryderyka. Już sam spacer po uroczym, otaczającym dworek parku krajobrazowym jest sporą przyjemnością i odpoczynkiem od miejskiego zgiełku. Poza tym, w końcu po tych samych alejkach chodził prawdopodobnie dorastający Chopin. Po generalnym remoncie, a potem otwarciu w 2015 r. nowej ekspozycji stałej – z rekonstrukcją pokoju dziecinnego Chopinów – Żelazowa Wola stała się jeszcze ciekawszym miejscem do odwiedzenia.

Historia Żelazowej Woli sięga drugiej połowy XVI w. z dokumentów notarialnych wynika, że za czasów Chopina na terenie majątku znajdowały się dwór, oficyna, oranżeria, stajnia i wozownia. Dwór był typowym dla tych czasów i tego regionu budynkiem murowanym postawionym na planie prostokąta, z biegnącą przez środek budynku sienią zakończoną wyjściem do ogrodu. Po obu stronach sieni znajdowały się pokoje domowników, a także duża sala jadalna, kuchnia oraz spiżarnia zwana skarbcem. Drugą kondygnacją było wysokie poddasze z facjatami. Mieściły się tam głównie pokoje sypialne. Posiadłość należała do
hrabiostwa Skarbków zaprzyjaźnionych z rodziną Chopinów.

Poznali się i zamieszkali
Cały majątek składał się z Żelazowej Woli i Orłów z przyległościami. Dwie części posiadłości dzieliła rzeczka Utrata o wartkim nurcie. Od 1801 r. posiadłością zarządzała osobiście hr. Ludwika Skarbkowa, mieszkająca tu ze swoimi dziećmi, m.in. najstarszym synem Fryderykiem – późniejszym ojcem chrzestnym Fryderyka Chopina. Prawdopodobnie właśnie w Żelazowej Woli poznali się rodzice Fryderyka: Justyna z  Krzyżanowskich, mieszkająca ze Skarbkami i pomagająca w zarządzaniu domem oraz francuski guwerner Mikołaj Chopin. Po ślubie Chopinowie zamieszkali w lewej oficynie dworu i tam 1 marca 1810 r. przyszedł na świat Fryderyk Chopin.

Jego dzieciństwo nie było jednak związane z Żelazową Wolą, ponieważ już jesienią 1810 r. rodzina Chopinów przeniosła się na stałe do Warszawy. W późniejszych latach Chopinowie często odwiedzali Skarbków, głównie podczas świąt i letnich wakacji. Fryderyk wielokrotnie wracał do miejsca swojego urodzenia. W Żelazowej Woli przebywał prawdopodobnie przez jakiś czas latem 1823 r. Wraz z siostrą Ludwiką spędził tu Boże Narodzenie 1825 r. i Nowy Rok 1825/1826. Ostatni raz bawił w majątku Skarbków latem 1830 r., wraz z rodziną. Podczas wizyt w Żelazowej Woli wiele czasu spędzano na wspólnym muzykowaniu w dworze lub w ogrodzie, gdzie był wystawiany instrument.

Wojenna dewastacja
Pomysł przekształcenia dworu w Żelazowej Woli w miejsce upamiętniające Chopina pojawił się już pod koniec XIX w. W 1891 r. rozpoczęto działania mające na celu przekształcenie tego miejsca w muzeum. Władze carskie w 1894 r. wydały zgodę na postawienie na terenie parku istniejącego do dziś pamiątkowego obelisku. Ale status zabytku o wyjątkowym znaczeniu dla polskiej kultury przyznano obiektowi dopiero w latach 20. XX w., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Dzięki staraniom kilku stowarzyszeń i ogromnemu wsparciu ze strony społeczeństwa, udało się zgromadzić kolekcję zabytkowych przedmiotów pochodzących z początku XIX w.

Do Żelazowej Woli sprowadzono fortepian ulubionej przez Chopina firmy Pleyel. Pośród licznych darów znalazły się także sadzonki roślin z różnych stron kraju i świata, przysyłane specjalnie dla wzbogacenia parku, fenomenalnie zaprojektowanego i realizowanego przez profesora Franciszka Krzywdę-Polkowskiego. Podczas II wojny światowej muzeum i okoliczny park zostały kompletnie zdewastowane. Dopiero w 1949 r., w setną rocznicę śmierci Chopina, odbyła się uroczysta inauguracja stworzonej od nowa ekspozycji.

Nowa ekspozycja
Od 2005 r. opiekę nad majątkiem w Żelazowej Woli sprawuje Narodowy Instytut Fryderyka Chopina. Po wielu remontach i inwestycjach, wiosną 2010 r., z okazji 200-lecia urodzin kompozytora, odbyło się uroczyste otwarcie odrestaurowanego Domu Urodzenia Fryderyka Chopina. W parku zasadzono tysiące nowych roślin, na od nowa zagospodarowanym brzegu Utraty powstała scena letnia „Barkarola” oraz zaprojektowane przez Bolesława Stelmacha pawilony Preludium (z recepcją, księgarnią i zapleczem do obsługi turystycznej) oraz Etiuda (z salą kinową i kawiarnią), a także oranżeria – Scherzo.

Scenariusz obecnej ekspozycji stałej, otwartej w 2015 roku, przygotowany został w oparciu o najnowsze badania nad historią Żelazowej Woli i oficyny, w której przyszedł na świat największy polski kompozytor. Narracja skupia się na dwóch równorzędnych historiach: rodziny Chopinów i Skarbków oraz historii założenia muzeum wraz z unikatowym, modernistycznym parkiem-pomnikiem. Ważnym elementem ekspozycji są obiekty oryginalne, pierwszy raz tak licznie prezentowane w Domu Urodzenia Chopina oraz próby rekonstrukcji wnętrz historycznych – pokoju dziennego Chopinów i gabinetu Michała Skarbka.

Chopin dla dzieci
Od kilku lat w Żelazowej Woli odbywają się też cyklicznie wydarzenia przeznaczone dla dzieci, m.in. w pierwszy weekend czerwca organizowany jest Dzień Dziecka –  znakomita okazja, by posłuchać koncertów na żywo wykonywanych zarówno przez profesjonalnych chopinistów, jak i przez kilkuletnich utalentowanych pianistów. Tego dnia można również spotkać się z autorami książek dla dzieci, posłuchać fragmentów czytanych przez znanych aktorów, a także pobawić się podczas warsztatów i gier terenowych rozwijających wiedzę o muzyce i życiu Fryderyka Chopina.

Recitale w oficynie
W Domu Urodzenia Fryderyka Chopina od 1954 r. organizowane są niedzielne koncerty fortepianowe. Sezon koncertowy trwa od maja do września. Dla pianistów i publiczności jest to niezwykłe doświadczenie. Recitale odbywają się w oficynie, przy otwartych drzwiach i oknach, przez które muzyka Chopina dociera do zgromadzonej wokół publiczności.

Dom Urodzenia Fryderyka Chopina i Park w Żelazowej Woli
Żelazowa Wola 15, 96-503 Sochaczew
tel. (46) 863 33 00
zelazowawola@nifc.pl