Historia książąt mazowieckich nierozerwalnie związana jest z historią Warszawy. To historia walki o władzę, naznaczona krwawymi wydarzeniami, intrygami, próbami otrucia i niespełnioną miłością. Znaczenie grodu szybko rosło: w 1406 r. Warszawa zastąpiła Czersk w roli stolicy wschodniego Mazowsza, a miasto zaczęło się rozwijać poza dotychczasowymi murami. Na warszawskim zamku – w wyniku śmierci ostatnich książąt – kończy się także historia Księstwa Mazowieckiego. Zapraszamy w podróż warszawskimi śladami książąt mazowieckich.

Jeśliby trzymać się chronologii czasowej, to naszą wędrówkę powinniśmy rozpocząć od Zamku Ujazdowskiego, na dzisiejszym Ujazdowie. W okolicy dzisiejszego zamku stał bowiem w trzynastym wieku warowny gród Jazdów wraz z dworem myśliwskim. W czerwcu 1262 r. doszło tam do tragicznych wydarzeń, które miały wpływ na dalsze dzieje mazowieckich władców. Litwini i Rusini pod wodzą Mendoga wdarli się bowiem na teren grodu i zamordowali władającego wówczas Mazowszem księcia Siemowita I, a jego syna Konrada II wzięli w niewolę. Smaczku całej historii dodaje fakt, że Siemowita zabił prawdopodobnie rodzony brat jego żony – Szwarno, książę Rusi Halickiej.

Zamek książęcy, potem królewski
Książę Bolesław II – kilkadziesiąt lat po tych wydarzeniach – uznał, że bezpieczniejszym miejscem na książęcą siedzibę będzie warowny gród w miejscu dzisiejszego Starego Miasta. I tak rozpoczęła się historia Warszawy. Spacerując po stołecznej starówce warto uwolnić wodze wyobraźni, aby zobaczyć gród sprzed sześciu wieków. Warownia była otoczona wałem, a pierwszymi murowanymi budowlami były wieża Grodzka w miejscu zamku, wieża Bramna oraz dwie bramy prowadzące do miasta: Krakowska i Nowomiejska. W miejscu dzisiejszej katedry św. Jana znajdował się drewniany kościół, a na rynku dom zarządzającego grodem wójta.

Mało kto pamięta, że w swoich początkach Zamek Królewski był siedzibą książąt mazowieckich. Wspomniana wieża Grodzka, nazywana pierwotnie Wielką, widoczna jest do dzisiaj w bryle zamku. (Zachowała się jej część piwniczna i parterowa). Z czasem i reszta zamku przekształciła się z konstrukcji ziemno-drewnianej w murowaną. Znaczenie warowni rosło, a widocznym tego znakiem było przeniesienie siedziby Księstwa Mazowieckiego z Czerska do Warszawy, co uczynił w 1413 r. książę Janusz I Starszy. Za jego czasów zamek niemal w całości przybrał formę gotyckiej budowli z ceglanym domem książęcym. (Ciekawostka: na parterze siedziby księcia do 1526 r. obradował sejm mazowiecki).

Zemsta wojewodzianki?
Na Zamku Królewskim zakończyła się także historia Księstwa Mazowieckiego. Tutaj bowiem umarli bezpotomnie ostatni książęta mazowieccy, Stanisław i Janusz III. Zmarli w młodym wieku, w niewielkim odstępie czasu (1524 i 1526), co już wtedy budziło spekulacje, co do okoliczności ich śmierci. Tym bardziej, że wcześniej próbowano nieskutecznie otruć księcia Janusza. Dwóch nieszczęśników oskarżonych o ten czyn spotkała surowa śmierć: przez 4 godziny paleni byli na żywym ogniu.

Podejrzewano, że podanie trucizny zleciła Katarzyna Radziejowska. Ponoć piękna wojewodzianka miała zemścić się w ten sposób na dwóch mazowieckich władcach za odrzucenie jej wdzięków. Niektórzy podejrzewali natomiast, że Radziejowska działała na zlecenie samej królowej Bony, której na rękę było wygaśnięcie mazowieckiej dynastii i włączenie Mazowsza do Polski. Aby rozwiać pogłoski, król Zygmunt Stary powołał specjalną królewską komisję, która stwierdziła, że Janusz umarł ,,z woli Pana Boga Wszechmogącego’’. Historycy nie są jednak do dziś pewni przyczyn śmierci ostatnich książąt z dynastii.

Pierwsze ruchome schody
Nieopodal Zamku Królewskiego – w kamienicy Johna – zostały w 1949 r. otwarte pierwsze schody ruchome w Warszawie.
Prowadzą do tunelu trasy W-Z (Al. Solidarności). Wyremontowane schody zostały ponownie uruchomione w 2005 r.